İRTİKAP SUÇU 5237 SAYILI TCK MADDE 250
İrtikap
Madde 250-(1)( 2.7.2012 tarihli ve 6352 sayılı Kanunla -RG. 5.7.2012- 28344- değişik 1. f.) Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.
(2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
(4) ( 2.7.2012 tarihli ve 6352 sayılı Kanunla ek f.) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir
-
Maddenin birinci ve ikinci fıkrasındaki suçla ilgili tutukluluk süresi CMK'nın 102/2. maddesi uyarınca en çok 2 yıldır. Zorunlu hallerde 3 yıl daha uzatılabilir. Bu süreye kanun yolunda geçen süre dahil değildir.
-
Üçüncü fıkradaki suçla ilgili tutukluluk süresi CMK'nın 102/1. maddesi uyarınca en çok 1 yıldır. Zorunlu hallerde 6 ay daha uzatılabilir. Bu süreye kanun yolunda geçen süre dahil değildir.
-
Bu suç nedeniyle CMK'nın 128. maddesi uyarınca taşınmaz mal ile hak veya alacaklara el konulmasına ilişkin koruma tedbirim uygulanabilir.
-
Birinci fıkradaki suç olağan dava zamanaşımı süresi 15 yıl, ikinci ve üçüncü fıkralardaki suç için ise 8 yıldır.
-
Bu suçla ilgili zincirleme suç hükümleri uygulanabilir.
-
Birinci fıkra bakımından yürürlülük tarihi 5.7.2012 dikkate alınmalıdır.
-
Mağdur veya zarar görenlerin davaya katılma hakkı vardır. 3628 S. Kn. 17-18. m. gereği Hazine ve ilgili kamu kurumunun; 1163 S. Koop. Kn. Ek 2/son m. gereği ilgili bakanlığın davaya katılma hakkı bulunduğundan, bunlara tebligat yapılması gerekir.
-
Köy tüzel kişiliği ile davacı ve davalı olan muhtar ve ihtiyar meclisi üyeleri bu davalarda köy tüzel kişiliğini temsil edemezler. Yetkili temsilciyi köy derneği seçer. (442 sayılı Köy Kanunu m.33/b). Muhtarın rüşvet suçu nedeniyle köy halkı müdahil olmaz.
SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL DEĞER
İrtikap suçu ile hem kamu görevlisinin görevini, görev disiplini içerisinde kurallara ve işlem dürüstlüğüne uygun şekilde yürütmek suretiyle toplumun devlet idaresine olan güveni korumakta hem de kamu görevlilerinin görevleri nedeniyle sağlanmış oldukları güç ve üstünlükten yararlanarak kişilere zarar vermeleri engellenmektedir.
SUÇUN MADDİ UNSURLARI
Suçun Hukuki Konusu:
İrtikap suçunun hukuki konusu mağdurun icbarı, iknası veya hatasından yararlanma sonucu sağlanacak olan yarardır.
Fail:
-İrtikap suçu özgü suç niteliğinde bir suçtur. İrtikap suçunun faili sadece kamu görevlisidir. İrtikap suçu işlendiği sırada failin kamu görevlisi sıfatını taşıması yeterlidir.
-Kamu görevlisinin irtikap fillerini tatil gününde veya mesai saatleri dışında gerçekleştirmesi halinde de (görevden kaynaklanan nüfuz- güven ilişkisi devam ettiği sürece ) irtikap suçu oluşacaktır.
Mağdur: İrtikap suçunun mağduru; icbar edilen, ikna edilen veya hatasından yararlanılan kişidir. Ayrıca bu suç kamuya karşı işlenen bir suç olduğundan aynı zamanda toplumu oluşturan herkes de suçun mağduru sayılmaktadır.
Eylem:
1. Hareket: İrtikap suçunun eylem unsurunu TCK m. 250 hükmü göz önüne alınarak değerlendirmek gerekirse üç alt bölümde incelemek isabetli olur.
-
Nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle- İcbar suretiyle irtikap (f.1)
(icbar karinesi (f.1- son cümle).
-
Güveni kötüye kullanmak suretiyle- İkna suretiyle irtikap (f.2)
-
Karşı tarafın hatasından faydalanmak suretiyle irtikap (f.3)
A. İcbar Suretiyle İrtikap (f.1)
-
TCK m. 205/1' e göre; Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, icbar suretiyle irtikap suçunu işlemiş sayılır.
-
(İCBAR KARİNESİ) TCK m. 250/1- son cümleye göre; Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.
-
İcbar, doğrudan veya dolaylı olarak mağdurun iradesinin manevi baskı altında etkilenerek, isteği dışında çıkar sağlamaya zorlayıcı her türlü hareket olarak kabul edilebilir.
-
TCK m. 250'nin madde gerekçesinde; irtikap suçundaki icbarın, yağma suçunun oluşumuna neden olan cebir veya tehdit boyutuna varmaması gerektiği belirtilmiştir.
-
Bu fıkra bakımından icbar, manevi nitelikte cebir olarak kabul edilmektedir. Manevi nitelikteki cebir, mağdurun talep edilen yararı temin etmediği takdirde işinin yapılmayacağı veya gereksiz yere uzatılacağı endişesine kapılmasına neden olan davranışları kapsamaktadır.
B. İkna Suretiyle İrtikap (f.2)
-
İkna, kamu görevlisinin görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak, hile niteliğindeki davranışlarla menfaat sağlamak veya vaat etmek zorunda olmadığı yararı, sağlamak veya vaat etmek zorunda olduğuna inandırmasıdır.
-
İkna suretiyle irtikap suçu bakımından hilenin elverişli yani mağduru aldatabilecek nitelikte olması gerekmektedir.
-
İknaya yönelik hileli hareketin icrai nitelikte olması gerekir. Madde gerekçesinde de örnek olarak verildiği üzere eğer kamu görevlisi mağdurun düşmüş olduğu hatadan faydalanarak yarar elde etmiş ise hatadan yararlanma suretiyle irtikap söz konusu olacaktır.
C. Kişinin Hatasından Yararlanmak Suretiyle İrtikap (f.3)
-
5237 sayılı TCK m. 250' de yararlanmak suretiyle irtikap,ikna suretiyle irtikaba bağlantılı şekilde düzenlenmiştir. Nitekim madde gerekçesinde de, hatadan yararlanmak suretiyle irtikabın, ikna suretiyle irtikabın işleniş olduğu belirtilmiştir.
-
Hatadan yararlanmak suretiyle irtikapta kamu görevlisinin, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak mağdurda mevcut olan ve kendi icrai hareketlerinden kaynaklanmayan yanılgıdan haksız çıkar sağlamak için faydalanması söz konusudur.
-
Kamu görevlisinin hatadan yararlanmak suretiyle irtikap suçu bakımından ihmali nitelikte hareketinin varlığı gerekmektedir.
2. Netice: TCK m. 250'de üç işleniş şekli olarak görünen irtikap suçunun gerçekleşmiş kabul edilebilmesi için failin bir yarar sağlaması veya kendisine bir yarar sağlanacağı vaadinde bulunulmuş olması gerekmektedir.
Kamu görevlisinin görevi nedeniyle kendine tevdi ve teslim edilmiş ( henüz kendi tasarruf alanında) bir eşyayı karşı tarafa (ilgisine) vermemesi irtikap suçunu değil, zimmet suçunu oluşturacaktır. Ancak görevi gereği tevdi ve teslim değil de kişinin hatasıyla eşya failin elinde bulunuyorsa irtikap suçu oluşacaktır. M. 250/3
Suça Etki Eden Nedenler: TCK m. 250/4'te göre; İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.
SUÇUN HUKUKA AYKIRILIK UNSURU
İrtikap suçu bakımından herhangi bir hukuka uygunluk sebebi uygulama alanı bulmaz.
SUÇUN MANEVİ UNSURU
İrtikap suçu ancak kasten işlenebilen bir suçtur. Bu suç taksirle işlenemez. Suçun oluşması için genel kast yeterlidir ayrıca özel kast aranmaz.Genel kast; doğrudan ve olası kast şekillerinde ortaya çıkabilecektir.
TEŞEBBÜS
İrtikap suçunun her üç şeklinin de elverişli olduğu söylenebilir.
SUÇLULARIN ÇOKLUĞU
Özgü suç niteliğinde olan irtikap suçu bakımından, suçun faili ancak kamu görevlisi olabilir. Kamu görevlisi olmayan diğer kişiler suçun fail ya da müşterek faili olamazlar ancak suça azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu olacaklardır.
TCK m. 251/1'de irtikap suçu bakımından müşterek failliğin özel şekline yer verilmiştir. Söz konusu maddeye göre irtikap suçunun işlenmesine, kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisinin irtikap suçu bakımından müşterek olarak sorumlu olacağı kabul edilmiştir.
SUÇLARIN ÇOKLUĞU
İrtikap suçu, görevi kötüye kullanma suçunun özel bir şekli olduğu için irtikap suçun gerçekleştiği hallerde ayrıca görevi kötüye kullanma suçundan dolayı faile ceza verilemeyecektir.
İcbar suretiyle irtikap suçu bakımından kullanılan icbarın TCK m. 106'daki tehdit niteliğinde olduğunun kabul edilmesi halinde bileşik suç söz konusu olacak, kamu görevlisine tehditten dolayı ceza verilemeyecektir.
İrtikap suçunun mağdurunun toplumu oluşturan herkes olduğunu savunan görüşe göre, TCK m. 43/1 son cümlesi hükmü uyarınca, söz konusu durumda zincirleme suç hükümleri uygulanacaktır.
İkna suretiyle irtikapta, mağduru iknaya yönelik sahte belge düzenlemesi halinde, TCK m. 212 hükmü gereği faile, sahte belge düzenleme ve irtikap suçlarından dolayı ayrı ayrı ceza verilecektir.
MUHAKEME
TCK m. 250/1-2 çerçevesinde öngörülen ikna ve icbar suretiyle irtikap suçlarında görevli ve yetkili mahkeme suçun işlendiği yer Ağır Ceza Mahkemesidir. TCK m. 250/3'te düzenlenen hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda görevli ve yetkili mahkeme suçun işlendiği yer Asliye Ceza Mahkemesidir.
İLGİLİ YARGITAY KARARLARI
Bayındırlık İl Müdürlüğünde yapım şube müdürü olarak görev yaptığı, müşteki M. A.'ün ise S... Limited Şirketinin yetkilisi olduğu, müştekinin almış olduğu 7 adet Sağlık Ocağının Onarımı, Belen- Benlidere 17 afet konutu istinat duvarı yapımı ve... Yüzme Havuzu yapımı ihaleleriyle ilgili ödemelerin yapılması için kendisine hazırlanıp sunulan belgeleri imzalamadığı ve iş karşılığı para isteyerek menfaat temin ettiği iddia edilen olayda dava konusu ihale evraklarının konusunda uzman bilirkişi marifetiyle incelenerek; hakediş ödemelerinde normal dışında gecikme ve mevzuata aykırı işlem olup olmadığı varsa sanığın sorumluluğu bulunup bulunmadığı tespit edildikten sonra suçun nitelendirilmesi ve hasıl olacak sonuca göre hukuki durumunun tayin ve takdiri gerektiği gözetilmeden eksik inceleme ile yazılı şekilde mahkumiyet hükmü kurulması yasaya aykırıdır. (5.CD. 22.12.2016, 2014/7762 - 2016/9911)
Tapu Müdürü olarak görev yapan sanık E. ile tapu memuru olan sanık B.'ın görevlerinin gereklerine uygun davranmak için müştekilerden menfaat elde ettikleri, sanıkların menfaat temin etmek için görevleri sırasında sert ve kötü davranış sergileme şeklinde tezahür eden eylemlerinin ise irtikap boyutuna ulaşmadığı bu suretle sanıklara atılı eylemlerin kül halinde suç tarihinde yürürlükte bulunan ve sanıklar lehine sonuç doğuran TCK'nın 257/3. maddesi delaletiyle zincirleme şekilde görevi kötüye kullanma suçunu oluşturduğu (halde) beraat kararı verilmesi aykırıdır. (5.CD. 21.5.2018, 2014/10106-2018/3764)
Kaynakça:
ÖZBEK, Veli Özer/ KANBUR, Mehmet Nihat/ DOĞAN, Koray/ BACAKSIZ, Pınar/ TEPE, İlker/ BAŞBÜYÜK, İsa/ MERAKLI, Serkan/ Ceza Hukuku Özel Hükümler, 7. Baskı, Mart -2014 Seçkin Y.
ARTUÇ, Mustafa, Pratik Türk Ceza Kanunu, Dördüncü Baskı, Kasım- 2018, Adalet Yayınevi