KİŞİYİ HÜRRİYETİNDEN YOKSUN KILMA SUÇU NEDİR?
(5237 SAYILI TCK 109. MADDE)
Madde 109 -(1) Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.
(2) Kişi, fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanırsa, iki yıldan yedi yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. ( Kovuşturması Asliye Ceza Mahkemesinde Yapılır)
(3) Bu suçun;
a) Silâhla,
b) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle,
d) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
e) Üstsoy, altsoy veya eşe karşı,
f) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı,
İşlenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza bir kat artırılır.
(4) Bu suçun mağdurun ekonomik bakımdan önemli bir kaybına neden olması hâlinde, ayrıca bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(5) Suçun cinsel amaçla işlenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek cezalar yarı oranında artırılır.
(6) Bu suçun işlenmesi amacıyla veya sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hâllerinin gerçekleşmesi durumunda, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.
NOT:
-
Bu suçla ilgili tutukluluk süreci CMK'nın 102/1. maddesi uyarınca en çok 1 yıldır. Zorunlu hallerde 6 ay daha uzatılabilir. Bu süreye kanun yolunda geçen süre dahil değildir.
-
Bu suç için olağan dava zamanaşımı süresi 8 yıldır.
-
Bu suçla ilgili zincirleme suç hükümleri uygulanabilir.
-
Bu suç, mütemadi(kesintisiz) suçtur.
1.SUÇLA KORUNAN HUKUKİ DEĞER
Suçla korunan hukuki yarar, diğer hürriyete karşı suçlarda olduğu gibi bireyin hareket serbestisidir. Suçla bireylerin hareket serbestisini, fiziki özgürlüklerini hukuka aykırı bir biçimde kısıtlamanın cezalandırılması amaçlanmaktadır.
2.SUÇUN MADDİ UNSURLARI
A1.Fail:Herkes bu suçun faili olabilir ancak kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle işlenirse cezası artar.
A2. Mağdur:Herkes suçun mağduru olabilir.
Mağdur bakımından öğretide tartışmalı olan husus, mağdurun mutlaka hareket kabiliyetine sahip olmasının gerekip gerekmediğidir.
Kanaatimizce o an için hareket yeteneği olmayan kişiler de bu suçun mağduru olabilir. Hatta kanunda suçun çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı işlenmesi nitelikli hal olarak düzenlenmiştir.
B. Eylem:
Hareket: Madde gerekçesi:" Söz konusu suç, bir kimsenin hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakılmasıyla oluşmaktadır. Örneğin kişinin bir yere kapatılması, bir yerde tutulması veya bir yere götürülmesi veya bir yere gitmekten men olunması fiilleri, bu tanıma göre ceza yaptırımını gerekmektedir."
Suç tipi ; seçimlik hareketli bir suç tipidir.
-
Mağdurun bir yere gitme hürriyetinden yoksun bırakılması
-
Mağdurun bir yerde kalma hürriyetinden yoksun bırakılması
Ayrıca hürriyetten mahrum bırakma şekli kanunda özel olarak düzenlenmediği için serbest hareketli bir suçtur.
Netice: Kişi hürriyetinden yoksun kılma suçu kesintisiz suç niteliğindedir. Kişinin hareket hürriyetinin temadi teşkil edebilecek bir süre yani önemli sayılabilecek bir süre sınırlanmış olması gerekir. Sürenin çok kısa olup olmadığına somut olayın özelliğine göre hâkim karar verecektir.
C. Suça Etki Eden Nedenler:
Kişi hürriyetinden yoksun kılma suçunda düzenlenen ağırlaştırıcı nedenleri şu şekilde gruplandırmak mümkündür:
1. Kişinin, fiili işlemek için veya işlediği sırada cebir, tehdit veya hile kullanması (f.2)
2. Üçüncü Fıkrada Düzenlenen Nitelikli Haller
2.1. Suçun silahla işlenmesi
2.2. Suçun birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi
2.3.Suçun kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle işlenmesi
2.4. Suçun kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle işlenmesi
2.5.Suçun üstsoy, altsoy veya eşe karşı işlenmesi
2.6. Suçun çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye işlenmesi
3. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Şekilleri (f.4)
3.1. Suçun mağdurun ekonomik bakımından önemli bir kaybına neden olması
3.2. Kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin gerçekleşmesi
4. Suçun Cinsel Amaçla İşlenmesi (f.5)
TCK m.110.'a göre; kişi hürriyetinden yoksun kılma suçunu işleyen fail, bu suç nedeniyle soruşturmaya başlamadan önce mağdurun şahsına dokunmaksızın, onu kendiliğinden güvenli bir yerde serbest bırakırsa, verilecek cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.
3. SUÇUN HUKUKA AYKIRILIK UNSURU
Suç tipinde özel olarak hukuka aykırılığın belirtilmiş olması hukuka özel aykırılık olarak kabul edilir. Bu durumda hâkim failin genel kastı dışında ayrıca hukuka aykırılık bilinci ile hareket edip etmediğini araştırmak zorundadır. Kişi hürriyetinden yoksun kılma suçu açısından bütün hukuka uygunluk sebepleri uygulama alanı bulabilir.
4. SUÇUN MANEVİ UNSURU
Suç genel kastla işlenebilir, taksirle işlenebilmesi mümkün değildir. Suçun basit şekli bakımından failin saiki önem taşımaz; ancak, suçun cinsel amaçlı işlenmesi ayrıca daha fazla ceza verilmesi gerektiren bir hal olarak düzenlenmiştir.
5. TEŞEBBÜS
Kesintisiz suç olarak kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun tamamlanma ve sona erme(bitme) anları farklıdır. Mağdurun hürriyetinin kısıtlandığı anda suç tamamlandığına göre, artık suçun ne zaman bittiği veya bitip bitmediği önemsizdir. Bununla birlikte neticenin belli bir süre devam etmesi zorunluluğu temadinin oluştuğunu kabul için gereken süre içinde neticenin gerçekleşmemesi halinde teşebbüsü mümkün hale getirir.
6.SUÇLULARIN ÇOKLUĞU
Suç tipi bakımından iştirak şekillerinin tamamı söz konusu olabilir. Suçun mütemadi suç olması ayrıca suça iştirak bakımından da önem taşır, bu tür suçlara suç sona erene kadar azmettirme dışındaki iştirak şekilleri ile iştirak etmek mümkündür.
7.SUÇLARIN ÇOKLUĞU
Suçun işlenmesi sırasında tehdit veya cebir kullanılmışsa bunlar maddede ayrıca nitelikli hal olarak düzenlendiği için bileşik suç hükümlerince sadece kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan ceza verilir.
Failin hürriyetini kısıtladığı kişiye karşı işlemiş olduğu diğer suçlardan (cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, cinsel taciz, kasten öldürme, yağma) ayrıca cezalandırılır.
8.MUHAKEME
Suça ilişkin soruşturma ve kovuşturma resen yapılır. Suçun cezasının üst sınırı 5 yıl hapis cezası olduğundan görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir.
YAPTIRIM
TCK'nın 109/1. maddesine göre kişiyi hürriyetinden yosun kılan kimse 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
Kişi hürriyetin yoksun kılma suçu cebir, tehdit veya hile ile işlenirse faile, TCK'nın 109/2. maddesi gereğince 2 yıldan 7 yıla kadar hapis cezası verilecektir. Suçun maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şekilde işlenmesi halinde, temel ceza birinci fıkraya göre değil, ikinci fıkraya göre belirlenecektir.
Bu suçun 109/3. maddedeki artırım nedenleri gerçekleşirse, verilecek ceza bir kat artırılacaktır. Burada geçen bir kat ibaresinden anlaşılması gereken 1+1=2'dir. 1 yıl hapis cezasının bir katı 2 yıldır. Üçüncü fıkradaki birden fazla nedenin gerçekleşmesi halinde bu nedenler yine bir defa uygulanır. Ancak bu husus temel cezanın belirlenmesinde gözetilmelidir.
Bu suçun cinsel amaçlı olarak işlenmesi halinde yine, ceza yarı oranında artırılacaktır. Suçun hem üçüncü fıkradaki sayılan nedenlerle hem de cinsel amaçlı işlenmesi halinde, önce üçüncü fıkraya ceza bir kat artırılacak, daha sonra da bulunan cezadan yarı oranında artırım yapılacaktır.
Suçun mağdurun ekonomik bakımından önemli bir kaybına neden olması halinde de 1. ve 2. fıkraya göre verilecek hapis cezasının yanında adli para cezasına da hükmolunacaktır. 109/4. maddesindeki para cezasının alt sınır TCK'nın 50. maddesi gereğince 5 gündür. Burada para cezası mağdura verilen ekonomik zararın miktarına, failin kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna göre belirlenecektir. Failin eylemi 3. ve 5. fıkralarındaki artırım nedenlerini de kapsayacak şekilde ise ve suç nedeniyle de mağdurun ekonomik bakımından önemli bir kayba neden olunursa para cezasından da 3. ve 5. fıkralara göre artırım yapılacaktır.
Failin aynı mağdura karşı bir defa, silahla bir defa da silahla cinsel amaçla suçu işlenmesi durumunda, suçun en nitelikli hali üzerinden zincirleme suç hükümleri uygulanacaktır.
Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun, bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde TCK'nın 111. maddesi gereğince tüzel kişi hakkında da müsadere ve ruhsatın iptali gibi tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri uygulanacaktır.
İLGİLİ YARGITAY KARARLARI
Sanıkların, eve bırakma hilesiyle katılana araca bindirmeleri, bir süre ilerledikten sonra aracın kapılarını kilitlemeleri, durumu fark eden katılanın araçtan inmek istediğini söylemesine karşın sanık Hasan'ın seyrine devam etmesi, aracı ıssız bir yere park ettikten sonra katılanı darp edip nitelikli cinsel saldırı eylemini gerçekleştirmesi, bu sürecin tamamında sanık Hasan'ın yanında ve aracın içerisinde olan sanık Furkan'ın sanık Hasan'ı eylemlerini gerçekleştirmesinden önce veya gerçekleştirdiği sırada engellemeye yönelik herhangi bir söz veya davranışta bulunmaması karşısında; sanık Hasan'ın cinsel saldırı eylemini bitirip katılanı darp ettiği sırada sanık Furkan'ın, “yeter artık öldüreceksin, başımıza bela açacaksın“ şeklindeki sözler ile diğer sanık Hasan'ı uyarmasının, katılandaki yaralanmanın niteliği dikkate alındığında yargılamaya konu suçlar dışında daha vahim neticelerin ortaya çıkacağı endişesiyle söylendiği, katılanın, sanıklar tarafından eve götürülmesi hilesi ile araca bindirilmesinden itibaren hareket özgürlüğünün sınırlandığı ve bu sınırlamanın cinsel saldırı eylemi sonucu araçtan dışarı atılmasıyla sonlandığı, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun gerçekleştirildiği zaman aralığının bir bölümünde katılana karşı ayrıca nitelikli cinsel saldırı suçunun işlenmiş olmasının bu suçun oluşumuna engel olmayacağı, kaldı ki nitelikli cinsel saldırı suçunun işlenmeye başlandığı ana kadar kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu açısından yeterli sürede geçtiği anlaşıldığından, olayın başlangıç ve gelişimine göre sanık Hasan ile birlikte suç işleme kararına sahip olan ve suçun icrasına ilişkin etkin ve fonksiyonel hareketleri ile fiil üzerinde ortak hakimiyet kuran sanık Furkan'ın, nitelikli cinsel saldırı ve kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçuna TCK'nın 37/1. maddesi kapsamında müşterek fail olarak katıldığı, bu bağlamda nitelikli cinsel saldırı suçunu birden fazla kişi ile işleyen sanık Hasan hakkında TCK'nın 102/3-d maddesinin uygulanmasının isabetli olduğunun kabulü gerekmektedir.
(CGK. 21.11.2017, 2017/14-937-2017/484)
İlçe emniyet müdür vekili olan sanığın, katılının emniyet müdürlüğüne götürülmesi hususunda talimat verdiği iddiasının hiç bir şüpheye yer bırakmayacak şekilde ispatlanamadığı, kaymakamın “götürün bunu“ şeklindeki talimatının sanık tarafından da tekrar edildiği kabul edilse dahi “götürün bunu“ şeklindeki söylemin “ olay yerinden uzaklaştırın“ anlamına da geldiği, sergilediği davranışlar ve tedavi yöntemleri sebebiyle acil serviste görev yapan doktorla tartışıp müdahale ettiği hastalardan tanık Mustafa'nın rahatsızlanmasına neden olan ve bu sebeple vatandaşların da huzursuz olmasına yol açan katılanın hastaneden uzaklaştırılmasının 5442 sayılı Kanunun 32/B maddesinde yer alan “Suç işlemesini önlemek, kamu düzen ve güvenini korumak için gereken tedbirleri alır“ şeklindeki düzenleme gereğince kaymakamın görevi olduğu ve katılanın olay yerinden uzaklaştırılması amacıyla emniyet binasına götürülmesinin, nezarethaneye alınmaması ve misafir gibi davranılması dikkate alındığından gözaltı işlemi sayılamayacağı anlaşıldığından sanığa atılı kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun sübut olmadığı kabul edilmelidir.
(CGK. 07.11.2017, 2014/14-39-2017/464)
Sanığın yaşı küçük mağdureyi rızasıyla Elbistan'da yirmi gün süre ile alıkoyduğu olayda; kanuna, adaba ve genel ahlaka aykırı olan mağdurenin rızası, haksızlık bilinciyle hareket eden sanığın ceza sorumluluğunu ortadan kaldırmayacaktır. Dolayısıyla yaşı küçük mağdurenin hukuken geçerli sayılan rızası bulunmadan gerçekleşen bu eylem kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu oluşturmaktadır.
(CGK. 24.10.2017, 2014/14-731-2017/429)
Özü:Mağdurun borcunu kasten ödememesi, kişiyi hürriyetinden yoksun bırakma suçu yönünden haksız tahrik oluşturur.
(CGK. 04.07.2017, 2017/14-656-2017/360)
Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, bu suçun niteliği ve cezası itibarıyla bir ceza avukatı aracılığıyla savunma yapılması gereken bir suçtur zira bu suç işlendiğinde başka suçlardan da ceza müeyyidesine hükmedilebilmektedir. Hak kaybının önüne geçilebilmesi için alanında uzman bir ceza avukatıyla çalışılması yararınıza olacaktır.
Kaynakça:
GÖKÇEN, Ahmet, Hürriyete Karşı Suçlar, Legal Hukuk Dergisi, 2005
ÖZBEK, Veli Özer/ KANBUR, Mehmet Nihat/ DOĞAN, Koray/ BACAKSIZ, Pınar/ TEPE, İlker/ BAŞBÜYÜK, İsa/ MERAKLI, Serkan/ Ceza Hukuku Özel Hükümler, 7. Baskı, Mart -2014 Seçkin Y.
ARTUÇ, Mustafa, Pratik Türk Ceza Kanunu, Dördüncü Baskı, Kasım- 2018, Adalet Yayınevi